Złość – jak pomóc dziecku sobie z nią radzić?
Złość to uczucie, które towarzyszy człowiekowi we wszystkich okresach jego życia. Złości się zarówno niemowlę, jak i przedszkolak czy dorosły. W wieku przedszkolnym dziecko wyraża złość, gdy ktoś przerywa mu zabawę, odbiera przedmioty, słodycze, nie pozwala wykonywać określonej czynności. Czasami wywołuje ją własna nieporadność lub nieudane kontakty z rówieśnikami. Jednakże złości nie da się uniknąć. Ważne jest zatem to, by od najmłodszych lat uczyć dzieci kierować złością w taki sposób, aby nie ona rządziła nimi, lecz aby one mogły ją mieć pod kontrolą. Nietrudno poznać, gdy ktoś się złości, gdyż złość należy do tych uczuć, które są manifestowane specyficznymi właściwościami wyglądu i zachowania.
Złość – sygnały ciała
W czasie odczuwania złości można zauważyć kilkanaście sygnałów ciała sygnalizujących nam, co dana osoba przeżywa. Są to miedzy innymi:
- zmarszczone czoło,
- srogie spojrzenie,
- zmrużone oczy,
- pobladłe lub zaczerwienione policzki,
- rozszerzone otwory nosowe,
- zaciśnięte wargi lub szczęki,
- zacięta mina,
- przyspieszony oddech,
- podniesiony głos,
- ucisk w klatce piersiowej,
- wzmożone napięcie mięśni,
- dłonie zaciśnięte w pięści,
- niepokój ruchowy,
- postawa ciała wyraża chęć walki.
Typowymi reakcjami rodziców na atak złości u dziecka, są między innymi: krzyk, dawanie klapsów, używanie raniących komentarzy, groźby. Jednak działania takie przynoszą odwrotny efekt. Wzmagają niewłaściwe zachowania dziecka, tym samym podsycając wybuch złości. Pamiętajmy, że agresja (każdy jej rodzaj – również werbalna bądź zawarta w komunikacji niewerbalnej) rodzi agresję i nie pomaga dziecku poradzić sobie z własną złością.
Co robić, kiedy dziecko się przy nas złości: na coś, na kogoś, w tym na siebie?
Kiedy dziecko wyraża złość, duże znaczenie ma nasza reakcja. Istotna jest zarówno nasza komunikacja niewerbalna, jak i to, co mówimy. Pomagając dzieciom, należy pamiętać, że przede wszystkim musimy zaakceptować własną złość, dać sobie prawa do jej przeżywania i wyrażania. Dopiero wtedy możemy zaakceptować emocje dziecka i mu pomóc. Warto pamiętać, że złość, jak każde inne uczucie, przemija.
Pomoc dziecku, by radziło sobie z negatywnymi emocjami, to w momencie, kiedy się złości:
- spróbujmy je odzwierciedlić, określić jego stan: “Oj, chyba cię to rozzłościło”, “Sprawiasz wrażenie rozwścieczonego”, “Widzę, że jesteś bardzo zły. Na pewno masz powód, by tak bardzo się złościć. Masz prawo się złościć, chcę ci jednak pomóc poradzić sobie ze złością, by nie poraniła nikogo, również ciebie”; ogólny przekaz: “Złość nie jest czymś złym. Ważne jest to, co zrobisz z tym uczuciem”; w ten sposób wyrażamy akceptację dla uczuć dziecka;
- złość, jak wszystkie uczucia, można zaakceptować, natomiast pewne działania należy ograniczyć: “Widzę, jak jesteś zły na brata. Powiedz mu, co chcesz, słowami, a nie pięściami”;
- uważnie słuchajmy i powtarzajmy spokojnym, nieoceniającym tonem to, co dziecko mówi: “Mówisz więc, że… (tu powtarzamy jego słowa), “Usłyszałem, że powiedziałeś…”;
- okazujmy empatię i zrozumienie – wyobraźmy sobie, że jesteśmy na miejscu dziecka, i spróbujmy zobaczyć daną sprawę z jego punktu widzenia: “Kiedy wyobrażam sobie, że jestem w twojej skórze, to rozumiem, że możesz czuć się w ten sposób”, “Z twojego punktu widzenia wygląda to tak.”, “Myślę, że wiem, co masz na myśli.”;
- starajmy się unikać prawienia morałów, poprawiania, udzielania wskazówek w trakcie napadu złości; dopiero gdy dziecko zaczyna się uspokajać i odprężać, możemy podzielić się z nim swoimi doświadczeniami;
- wprowadzajmy konsekwencje dopiero wtedy, gdy zarówno my, jak i dziecko jesteśmy spokojni – w ten sposób dziecko dostaje komunikat, że to jego zachowanie jest dyscyplinowane, a nie jego emocje;
- warto dzieciom czytać bajki terapeutyczne, żeby uczyć je radzenia sobie w różnych trudnych sytuacjach.
Co może zrobić dziecko, kiedy się złości?
W niektórych przypadkach dziecko może potrzebować fizycznego odreagowania złości. Wtedy można mu to zapewnić na kilka sposobów:
- użycie worka lub gruszki bokserskiej dla dzieci (w rękawicach);
- wojna na kulki; bieganie, skakanie.
- rysowanie; zgniecenie kartki papieru i wyrzucenie jej;
- kierowana zabawa lalkami – agresja występuje pomiędzy postaciami zabawy darcie kartki papieru na małe kawałeczki;
- uderzanie poduszek lub materaca na przykład pałkami zrobionymi z miękkiego materiału;
Kilka sposobów dla dziecka na wyciszenie się:
- liczenie do 10;
- pomyślenie o czymś przyjemnym;
- kilka głębokich oddechów;
- zrobienie czegoś przyjemnego;
- spokojna muzyka;
- spacer;
- mówienie o swoich uczuciach;
- techniki relaksacyjne.
Kącik złości i pudełko uczuć
Bardzo pomocne w domu bądź w przedszkolu jest zorganizowanie kącika złości bądź zrobienie pudełka uczuć. Wprowadza ono pewien planowy sposób radzenia sobie z uczuciami. Wskazane jest dać dzieciom możliwość skorzystania z niego za każdym razem, kiedy będą chciały zakomunikować innym o swoich uczuciach. Do przygotowania takiego pudełka wystarczy tekturowe pudełko, na którym piszemy Pudełko uczuć, dekorujemy je zdjęciami ludzi, którzy ukazują różne stany emocjonalne: radość, złość, smutek. Do środka pudła wkładamy:
- kredki i papier do rysowania złości;
- poduszkę złości, która ma służyć wyładowaniu emocji, kiedy dziecko jest złe – można mu ją podać, by waliło w nią pięściami lub w nią krzyczało;
- kapelusz – Zwróćcie na mnie uwagę – założenie kapelusza oznacza, że jesteśmy potrzebni osobie, która ma go na głowie;
- woreczek na smutki – wykonujemy woreczek, do którego można wkładać zapisane na karteczkach smutki; w przypadku małych dzieci dorośli zapisują to, co chce dziecko; kiedy uzbiera się już spora liczba smuteczków, można je razem z dzieckiem spalić albo zakopać;
- gazety do darcia lub robienia z nich kulek;
- chusteczki higieniczne w celu otarcia łez
Czynniki zewnętrzne, które mogą wpływać na złość dziecka
Niektóre czynniki zewnętrzne mogą mieć duży wpływ na częstość występowania i nasilenie wybuchów złości. Celem profilaktyki zachowań agresywnych warto zwrócić uwagę na:
- dotlenienie pomieszczeń – brak tlenu powoduje zmęczenie i drażliwość;
- dostęp do wody do picia – woda niegazowana szybko dostarcza tlen do wszystkich komórek w organizmie, co wpływa korzystnie na samokontrolę zachowań;
- kolory pomieszczeń – ciepłe, stonowane barwy z wesołymi motywami dziecięcymi na ścianach wpływają korzystnie na nastrój osób w nich przebywających;
- atmosferę w domu/przedszkolu/szkole – czy jest przyjazna, radosna, czy wręcz przeciwnie – pełna złości i nieprzyjaznego nastawienia;
- zachowanie opiekunów – sposobem, w jaki odnoszą się do siebie lub gości, dają przykład dzieciom oraz budują atmosferę danego miejsca;
- reguły – czy w ogóle są formułowane w danym miejscu, a jeśli tak – czy są jasne, czytelne, jednakowe dla wszystkich i przestrzegane;
- muzykę – muzyka relaksacyjna w tle wycisza i uspokaja.
Bibliografia:
- Lucyna Golińska, Złość, Instytut Psychologii Zdrowia, wyd.1, Warszawa 1994
- Brazelton Thomas B., Sparrow Joshua D., Dzieci pełne złości. Jak radzić sobie z atakami złości i agresji, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2012
- https://dziecisawazne.pl/jak-pomoc-dziecku-wyrazac-zlosc/
