Tradycje wielkanocne

Wielkanoc to dla katolików szczególny czas podczas którego świętuje się Zmartwychwstanie Jezusa. Wiąże się z tym ogrom tradycji z których jedne są mniej a inne bardziej znane. W tym artykule wymienimy zarówno te znane jak i mniej znane tradycje wielkanocne.

Palmy wielkanocne

Już na tydzień przed Wielkanocą rozpoczyna się tradycyjne przygotowanie do świąt. Rozpoczyna je Niedziela Palmowa zwana także wierzbową lub kwietną. Wierni święcą w kościele ozdobne wiązki bazi lub kolorową palmę, którą następnie zanoszą do domu. Poświęcona palma wielkanocna miała przynosić szczęście rodzinie.

Kiedyś palmę trzeba było przygotować samodzielnie. Dlatego wzory i kolory palm różniły się często znacznie w zależności od regionu. Jaka ma być palma wielkanocna? Przede wszystkim kolorowa. W Polsce palmy najczęściej robi się z gałązek wierzby z baziami oraz innych zielonych wiosennych pędów. Najbardziej okazałe powstają na Kurpiach. Ich wysokość sięga od 2 do nawet 6 metrów. Powstają na bazie pnia leszczyny lub sosny i są obficie zdobione roślinami i ręcznie robionymi kwiatami z bibuły. Dziś tradycja robienia palm w większości dużych miast zanika, bo można kupić już gotowe. Na szczęście w niektórych rejonach Polski – na przykład na Kaszubach – tradycja jest wciąż żywa.

Tradycje wielkanocne – pisanki

Kolejną, chyba najbardziej znaną tradycją związaną z Wielkanocą jest malowanie jajek. Ugotowane na twardo jajka zdobi się przeróżnymi technikami. W zależności od regionu jajka możemy pomalować farbami, nakleić na nich ozdoby lub wyskrobać w barwionej skorupce wzór.

Ozdabianie jajek to bardzo stara tradycja wywodząca się jeszcze z czasów pogańskich, gdy wierzono, że jajko symbolizuje siły witalne i początek nowego życia. Sądzono, że jest pewnego rodzaju medium pomiędzy światem materialnym i niematerialnym.

Chociaż obecnie pisankami nazywa się jajka zdobione w każdej technice, kiedyś rozróżniano je na kraszanki, nalepianki, oklejanki i pisanki. Kraszankami nazywano barwione w wywarze jajka – od nazwy „krasić” czyli „barwić”. Stosowano naturalne składniki barwiące takie jak buraki, łupiny cebuli czy łupiny. Następnie wydrapywano w nich wzór.

Popularne na Mazowszu oklejanki to z kolei wydmuszki jaj oklejone rdzeniem sitowia i włóczką. Natomiast nalepianki to ozdobione wycinankami z papieru jajka.

Dawniej jajka barwiono tylko na czerwono. Wiązało się to z wierzeniem, że po zmartwychwstaniu Chrystusa, Maria Magdalena spostrzegła iż zakupione przez nią jajka zabarwiły się na czerwono. Dziś jajka maluje się na wszystkie kolory, a im barwniejsze, tym lepsze.

Więcej pomysłów na dekorowanie jajek wielkanocnych znajdziesz we wpisie Dekoracje wielkanocne 10 praktycznych pomysłów.

Tradycyjne zabawy wielkanocne

Szukanie zajączka

W wielu domach dzieci bawią się w szukanie zajączka. Jest to tradycja, która przybyła do nas z Niemiec. Początkowo występowała głównie na terenach Śląska i Wielkopolski, z czasem przenosząc się na inne rejony kraju. Dorośli chowali drobne upominki, słodycze i pisanki w ogrodzie lub skrytkach w domu, a dzieci miały za zadanie odszukać je wszystkie. Największą frajdą dla dzieci okazuje się już samo szukanie jajek i upominków.

Zabawa w walatkę

Dawniej tradycyjną zabawą przy wielkanocnym stole była walatka. Zabawa dla wszystkich domowników polegająca na stukaniu pisanek o siebie czubkami. Wygrywał ten, którego jajko nie pękło.

Wielkanocne zwyczaje ludowe

Pogrzeb żuru i wieszanie śledzia to najpopularniejsze zwyczaje ludowe związane z Wielkanocą. W Wielki Czwartek, który tradycyjnie rozpoczyna obrzędy Triduum Paschalnego, na wsiach zakopywano bądź wyrzucano garnek z żurem i przybijano śledzie do drzewa. Miało to symbolizować pożegnanie postnych potraw aż do kolejnego Wielkiego Postu. W Wielki Piątek natomiast wedle starego ludowego zwyczaju, ludzie szli obmyć się nad rzekę. Wierzono, że w ten sposób ochronią się przed różnymi chorobami. Woda z naturalnych zbiorników posiadała bowiem szczególne właściwości oczyszczające i uzdrawiające. W Wielki Piątek dokonywano również ceremonii zwanej topieniem Judasza. Była to kukła, którą podobnie jak Marzannę na wiosnę topiono bądź palono, symbolicznie karząc zdrajcę Jezusa. Ten dawny zwyczaj wciąż jeszcze obchodzony jest na Podkarpaciu.

Tradycje wielkanocne – święcenie potraw

Tradycja święcenia pokarmów na Wielkanoc wywodzi się aż z VIII wieku. Na początku błogosławieństwa pokarmów dokonywać mogli wyłącznie biskupi, z czasem zezwolono na przeprowadzanie tego obrządku również innym niższym rangą kapłanom. Tradycja święconki na dobre przyjęła i ukształtowała się w XIV wieku. Z początku to kapłan odwiedzał wiernych i święcił zastawione świątecznymi pokarmami stoły. Dopiero później  zaczęto  umieszczać  jedzenie  w koszyczkach  i zanosić  je  do  kościołów.

Co włożyć do koszyczka wielkanocnego?

Potrawy, które tradycyjnie święcimy również nie są przypadkowe . Wielkanocna święconka pełna jest symboliki  i starodawnych zwyczajów. W skład koszyczka wchodzi:

• baranek z masła – symbol Chrystusa Zmartwychwstałego
• jajka – symbol odrodzenia, nowego życia i zwycięstwa Chrystusa nad śmiercią
• chleb – aby go nigdy nie zabrakło. Symbolizuje Ciało Jezusa
• kiełbasy i wędliny – znak dobrobytu i symbol ofiary z baranka
• sól – symbol prawdy i oczyszczenia
• chrzan – atrybut siły i witalności
• ser – na znak związku człowieka z przyrodą
• ciasto – własnoręcznie zrobiony wypiek to symbol ciężkiej ludzkiej pracy a także osłoda po 40 dniach postu

Lany poniedziałek

Drugi dzień Wielkanocy znany jest w Polsce jako lany poniedziałek. To zwyczaj wywodzący się jeszcze z czasów pogańskich. Wówczas polewanie wodą symbolizowało oczyszczenie z zimowego brudu. Kiedyś wierzono, że panna, która zostanie w lany poniedziałek obficie zlana wodą, szybciej wyjdzie za mąż.

Niektórzy zwyczaj polewania wodą w poniedziałek wielkanocny nazywają śmigusem-dyngusem. Nie do końca jest to poprawne, gdyż kiedyś były to dwa różne zwyczaje. Śmigus tradycyjnie odnosił się do symbolicznego smagania wierzbowymi witkami po nogach i oblewaniem wodą. Natomiast dyngus było to wykupienie się od oblewania wodą. Panna, której nie w smak było smaganie witkami i lanie wodą mogła wykupić się upominkiem w postaci pisanki lub świątecznego ciasta.

Przybliżyliśmy po krótce kilka najpopularniejszych zwyczajów i tradycji wielkanocnych. Pielęgnowanie ich to część naszej wiary, kultury i obyczajów. Warto zatem aby nie zostały do końca zapomniane.